De Eerste Wereldoorlog leeft... in onze herinnering

De “oorlogsmachine” van de marketing is ondertussen reeds in volle gang. We zullen het namelijk geweten hebben dat de Eerste Wereldoorlog honderd jaar geleden is begonnen. Van Vlaanderen Vakantieland over In Vlaamse Velden naar alle mogelijke aangekondigde tentoonstellingen. In sommige middens heeft men het zelfs over een viering van de Eerste Wereldoorlog. Ook al beschouwden sommige Engelsen in het najaar van 1914 de oorlog nog als een soort uitgebreide picknick, waarvan ze tegen Kerstmis van dat jaar terug thuis zouden zijn, de Eerste Wereldoorlog is geen gebeurtenis om te vieren. Wel om te herinneren en te herdenken. Met de nodige piëteit voor de onnoemelijke slachtoffers en het onbeschrijfbare leed van die vier jaren doffe ellende. En zeker niet de moeite waard om er ook al een communautair relletje voor over te hebben.

		Piet Chielens, conservator van het In Flanders Fields Museum, vertrouwde me onlangs toe dat er meer dan 400 nieuwe publicaties over de Groote 0orlog in voorbereiding zijn of al werden gepubliceerd. Onthoud overigens die naam, want je zult Piet Chielens met de regelmaat van een klok horen en zien op radio en tv. Met zijn warme stem is hij de ideale man om ons op een verstandige manier door de herinneringen van 1914-18 te loodsen.
Piet Chielens, conservator van In Flanders Fields Museum, Ieper

Hij ontdoet de gebeurtenissen van alle publicitaire prullaria en brengt het gegeven terug naar zijn historische grondvesten. Zoals hij dat ook gedaan heeft, toen hij de heemkundige kring hielp bij de wetenschappelijke uitgave van de oorlogsdagboeken van deken Jozef Van Herck.

Loont het dan wel de moeite dat de grote wereldbrand in Kontich en Waarloos wordt herdacht? Hier gebeurde toch niks? We liggen op 100 km van het IJzerfront en het dagelijkse leven ging tijdens de bezetting door de Duitsers zijn gewone gang.

Zo eenvoudig lag het natuurlijk niet. En de oorlog heeft wel degelijk diepe sporen nagelaten in ons dorp. Binnen de pas opgerichte erfgoedraad werd dan ook een werkgroep opgestart rond WOI. En daar werden de krijtlijnen voor de volgende vier jaren uitgetekend. De belangrijkste beslissing is wel dat het accent tijdens deze periode op ons dorp en zijn inwoners moet liggen. Het heeft geen zin om de waanzin van de IJzer hier nog eens gestalte te geven in de zoveelste tentoonstelling, als je weet dat de West-Vlaamse musea uitstekend gewapend zijn om ons hierover in te lichten. Wij gaan proberen om zo veel als mogelijk het dagelijkse leven in Kontich te illustreren.

Maar stil zitten zullen we zeker niet doen. We pogen om hier een overzicht te geven van wat de erfgoedraad in samenwerking met de overheid van de gemeente en met de heemkundige kring in de komende vier jaren zal organiseren.

De "dodendraad" tussen België en Nederland

In zekere zin beginnen we met onze herinneringseducatie iets te vroeg, want op 9 mei 2014 om 20.00 uur geven we een schot voor de boeg. Dan komt prof. Alex Vanneste (Universiteit Antwerpen) in de Altenakapel spreken over de dodendraad. Tijdens de bezetting installeerden de Duitsers elektrische bedrading over de ganse lengte van de Belgisch-Nederlandse grens om vluchtpogingen, bevoorrading, spionage, … naar en met het neutrale Nederland te verhinderen. Deze dodendraad zorgde voor ettelijke doden, maar was tegelijk nooit een echte hinderpaal voor grensoverschrijdende activiteiten van diverse inslag: van spionage tot het aanleveren van voedsel en desertie.

Alex Vanneste (Wilrijk) is een bevlogen spreker die internationale bekendheid heeft op het vlak van de dodendraad en zijn voordracht is gewoon een must voor wie meer over dit soms onderbelichte aspect van de oorlog wil weten. De voordracht past overigens naadloos bij het thema van de erfgoeddag 2014: Grenzeloos. Een voorsmaakje kun je lezen in het laatste nummer van Reineringen.

Voor de volgende jaren hebben we een aantal activiteiten vastgelegd, maar hiervoor nog geen data geprikt. Het spreekt voor zich dat we te gelegener tijd alle praktische details zullen meedelen.

De villa "Rest and Be Thankful, in Duitse handen tijdens WO I, ligt er nu vredig bij

In het najaar van 2014 zullen we in ieder geval een tentoonstelling organiseren over De overgave van Antwerpen. Heeft die dan iets met Kontich te maken? Jawel. De stad Antwerpen legde op 8 oktober 2014 de wapens neer en die overgave aan de Duitsers werd getekend in Kontich. De villa Rest and Be Thankful aan de Antwerpsesteenweg (waar we in een vorige uitgave over schreven) was het kader van deze overgave. Het meubilair van toen bevindt zich nu in het Documentatiecentrum van de Heemkundige Kring. We plannen ook een heruitgave van het werk van deken Van Herck over deze overgave.

In 2015 volgt er dan een lezing over Jozef Van Herck. Onze vroegere deken was aalmoezenier aan het front. Zijn dagboeken en foto’s schetsen een realistisch beeld van het dagelijkse aan het front.

In 2016 plannen we een tentoonstelling over het dagelijkse leven in Kontich. We zullen dit proberen te doen aan de hand van beeldmateriaal, maar willen ook belichten hoe bijvoorbeeld onze (bet)(over)grootouders aten en hoe ze probeerden om de ontberingen van de bezetting te doorstaan.

Tegelijkertijd plannen we een lezing door Janet Dean. Deze Engelse dame zal komen vertellen over haar grootmoeder Margriet Ballegeer.  Margriet was een mooie, dynamische vrouw van 24 jaar toen de oorlog uitbrak. Ze woonde nog thuis bij haar familie in de Magdalenastraat bij haar ouders. Haar vader was politiecommissaris in Kontich. Een onopvallend leven dat door de oorlog een totaal andere wending krijgt. Margriet stapt in de spionage. Dat loopt uiteindelijk tragisch af. Haar doodstraf wordt omgezet in levenslang en na de oorlog kan ze niet meer aarden in ons land omdat alles haar doet denken aan haar geliefde Henri Van Bergen die wordt gefusilleerd. Ze vertrekt naar Engeland, trouwt daar en verblijft er de rest van haar leven.Haar kleindochter Janet heeft dit tegelijk heroïsche en tragische verhaal aan de hand van een bandopname met haar grootmoeder uitgeschreven in een meeslepend verhaal dat zou kunnen doorgaan voor een spannend avonturenverhaal, indien we niet zouden beseffen dat hier om keiharde realiteit ging.

We zullen uiteraard later uitvoerig op Margriet Ballegeer ingaan, maar je kunt nu al een tipje van de sluier vinden in het laatste nummer van Reineringen.

Aalmoezenier Jozef Van Herck aan het front

In 2017 zullen we ons andermaal concentreren op de figuur van Jozef Van Herck. In zijn rol van aalmoezenier had hij aan het front ook de taak om de ouders van gevallen jongens het slechte nieuws te melden. Grote delen van deze correspondentie zijn bewaard gebleven. De beklijvende brieven blijven een eeuwig testament van de verschrikkelijke waanzin van elke oorlog, maar tonen hier vooral hoe onze jongens zinloze  slachtoffers werden van megalomane geopolitiek.

Een datum die ondertussen wel vast ligt is 11 november 2018. Dan zullen we de bevrijding vieren. Het is de enige datum die we zullen vieren. Zij het dan met de handrem op, want wat kun je vieren na vier jaar bezetting, honderdduizenden doden en een land dat helemaal opnieuw moet beginnen. Laten we het op de herwonnen vrijheid houden.

Vredesfeest: Kontich viert de wapenstistand en de bevrijding

Ondertussen denken we nog aan enkele andere acties. Daarin zal ook de klaproos een rol spelen. Op enkele cruciale plekken zullen we via deze eenvoudige bloem ons respect betonen voor de slachtoffers van de IJzervlakte enerzijds en voor alle andere burgers die omwille van de oorlog zijn gestorven.

Het lijkt ons ook vanzelfsprekend dat we de oproep van Wim Opbrouck beantwoorden om ons aan te sluiten bij een wereldwijde beweging tot stilte en bezinning in navolging van de Last Post die elke avond aan de Menenpoort wordt gehouden en ondertussen terecht behoort tot een onmisbaar element van het immateriële erfgoed op de UNESCO-lijst.

Tot slot willen we nog een oproep aan de bevolking doen. Misschien zien we bij de herdenking belangrijke zaken i.v.m. Kontich en Waarloos over het hoofd. Of misschien heeft iemand nog fantastisch beeldmateriaal of een goed idee. Laat het ons weten, zodat we hiermee aan de slag kunnen. Of meld je aan als lid van de werkgroep bij ondergetekende. Het moge echter duidelijk zijn dat we de Eerste Wereldoorlog niet zullen vergeten.

Tekst: Paul Catteeuw; foto's: Koninklijke Kring voor Heemkunde Kontich.
Uit het Informatieblad van de gemeente Kontich, maart 2014.

Zoeken in onze website